مارکازیت چیست و چه تفاوتی با پیریت دارد؟

مارکازیت (marcasite) یکی از نگین های محبوب است که در بخش زیورآلات استفاده می شود و از زیبایی و درخشندگی فوق العاده بالایی برخوردار است. این نگین اغلب بر روی زیورآلاتی همانند گوشواره، نیم ست و ساعت استفاده می شود و حالت پتینه ای و کلاسیک به زیورآلات می دهد.

مارکازیت دارای نمونه های مشابه زیادی نظیر پیریت است که اغلب تشخیص آنها از یکدیگر مشکل است. در این مقاله سعی داریم تا با معرفی و تبیین تفاوت بین پیریت و مارکازیت مشخصات کلی این نگین زیبا را برشماریم لذا توصیه می شود ادامه مطلب را از دست ندهید.

مارکازیت چیست؟

مارکازیت معدنی را به نام پیریت آهن سفید یا سولفید آهن (fes₂)  می شناسند. این ماده معدنی دارای ساختاری بلورین است  و از لحاظ ساختار از ترکیب پیریت و سولفید آهن با ساختاری مکعبی ساخته شده است.

مارکازیت معمولاً در رگه های هیدروترمال دمای پایین و همچنین در سنگ های رسوبی مانند شیل ها و سنگ آهک ها یافت می شود. این کانی در تماس با هوا و رطوبت به مرور زمان تجزیه شده و ممکن است به اسید سولفوریک و اکسید آهن تبدیل شود، به همین دلیل نگهداری آن نیاز به شرایط خاصی دارد.

در گذشته، مارکازیت در ساخت جواهرات و تزئینات قرون وسطی کاربرد گسترده ای داشته است. امروزه نیز جواهرات مارکازیتی محبوبیت خاصی دارند، اگرچه بیشتر آن ها از پیریت ساخته می شوند. نام مارکازیت از واژه عربی مرکزیت برگرفته شده که در متون قدیمی به هر دو کانی پیریت و مارکازیت اطلاق می شده است.

پیریت چیست؟

پیریت (Pyrite) یک کانی فلزی با فرمول شیمیایی FeS₂ (دی سولفید آهن) است که به دلیل درخشندگی طلایی رنگ و جلای فلزی خودشناخته می شود. این کانی در سیستم بلوری مکعبی متبلور می شود و نسبت به مارکازیت از ساختار بلوری پایدارتر و سخت تری برخوردار است.

پیریت به طور گسترده ای در صنایع مختلف مورد استفاده قرار می گیرد، از جمله در تولید گوگرد، اسید سولفوریک و حتی در برخی کاربردهای الکترونیکی. در صنعت جواهرسازی نیز به دلیل ظاهر جذاب و جلای فلزی آن، به ویژه برای تقلید از مارکازیت در زیورآلات سنتی یا کلاسیک استفاده می شود. برخلاف مارکازیت طبیعی که شکننده است و به راحتی تجزیه می شود، پیریت قابلیت تراشکاری و کاربری بالاتری دارد و به همین دلیل جایگزین مناسبی در طراحی زیورآلات محسوب می شود.

تفاوت های مارکازیت و پیریت

مارکازیت نسبت به پیریت سبک تر است و در نتیجه شکننده تر می باشد. این ماده معدنی دارای درخشش فلزی می باشد و رنگی بین زرد کمرنگ تا قهوه ای تیره را دارد ولی اغلب رنگی که ما با آن آشنا هستیم رنگ نقره ای مایل به مشکی است که در بخش زیورآلات و جواهرات استفاده می شود. مارکازیت به دلیل سختی بالا به وسیله چاقو خراش برنمیدارد و این یک ویژگی بارز برای این ماده معدنی است.

نکته مهمی که باید همواره در نظر گرفت این است که در جواهر سازی پیریت را به نام مارکازیت می شناسند و جواهرات اغلب از پیریت ساخته شده اند و از مارکازیت معدنی نمی باشند. در قرون وسطی از کلمه مارکازیت هم برای پیریت و هم برای نوع معدنی آن استفاده شده است که تا به حال نیز ادامه دارد و بعضی افراد برای هر دو از عبارت یکسانی استفاده می کنند این در حالی است که در جواهر سازی به دلیل شکننده بودن امکان استفاده از مارکازیت معدنی وجود ندارد. با این وجود در اغلب جواهر فروشی ها ادعای استفاده از مارکازیت را دارند.

مارکازیت می تواند به عنوان یک ماده اولیه و یا یک ماده ثانویه تحت شرایط بسیار اسیدی و در دمای پایین تشکیل شود . این ماده معدنی در سنگ های رسوبی ( شیل، سنگ آهک و زغال سنگ) و همچنین در رگه های هیدروترمال با درجه حرارت پایین شکل میگیرد.

مارکازیت و پیریت تقریبا دارای عناصر یکسانی هستند و هر دو از لحاظ شیمایی دارای fes2 می باشند. اما از ساختار های بلوری این دو باهم متفاوت هستند . مارکازیت نسبت به پیریت دارای سرعت واکنش پذیری بالایی است.

نکاتی برای تشخیص مارکازیت از پیریت

تشخیص مارکازیت از پیریت برای افراد ناآشنا ممکن است دشوار باشد، زیرا هر دو کانی از نظر ظاهری بسیار شبیه یکدیگرند و جلای فلزی دارند. با این حال، چند تفاوت کلیدی وجود دارد که می تواند به شناسایی آن ها کمک کند. اولین و مهم ترین نکته، شکل بلوری آن هاست: پیریت معمولاً به صورت بلورهای مکعبی یا هشت وجهی دیده می شود، در حالی که مارکازیت بیشتر به صورت بلورهای تیغه ای یا نیزه ای و دوقلو رشد می کند. همچنین پیریت سطحی صاف تر و انعکاسی یکنواخت تر دارد، در حالی که مارکازیت اغلب دارای درخشش نامنظم و شکستگی های ریز است.

نکته دیگر برای تشخیص این دو، پایداری آن ها در برابر رطوبت و هواست. پیریت نسبت به مارکازیت مقاوم تر است و در شرایط عادی تغییر رنگ نمی دهد، اما مارکازیت به مرور زمان در محیط مرطوب دچار اکسید شدن می شود و ممکن است به رنگ قهوه ای یا سبز تغییر کند یا حتی تجزیه شود. اگر قطعه ای از زیورآلات پس از مدتی دچار تغییر رنگ یا خرد شدن شد، احتمال زیادی دارد که از مارکازیت واقعی ساخته شده باشد. به همین دلیل، بسیاری از زیورآلاتی که امروزه تحت عنوان مارکازیت به فروش می رسند، در واقع از پیریت برش خورده ساخته شده اند که ظاهری مشابه اما دوام بسیار بالاتری دارد.

چند نوع مارکازیت وجود دارد؟

مارکازیت به طور کلی یک نوع کانی خاص است، اما از نظر شکل ظاهری بلور، نحوه تشکیل و زمینه زمین شناسی می توان آن را به چند نوع یا حالت تقسیم کرد. در واقع، مارکازیت تنوع ترکیبی شیمیایی زیادی ندارد، ولی در طبیعت به اشکال مختلفی ظاهر می شود.

انواع مارکازیت بر اساس شکل و نحوه تشکیل:

1. مارکازیت بلوری (Crystalline Marcasite):
   به صورت بلورهای سوزنی، تیغه ای یا نیزه ای تشکیل می شود. این نوع کمیاب تر و زیباتر است و گاهی در جواهرسازی استفاده می شود که نمونه های ان در روی ساعت نقره زنانه می توان دید.
2. مارکازیت گل مانند یا شعاعی (Radiating or Cockscomb Marcasite):
   به صورت دسته های شعاعی یا گل مانند رشد می کند که به آن گل خروسی (Cockscomb) نیز می گویند. این فرم بسیار تزئینی است.
3. مارکازیت توده ای (Massive Marcasite):
   به صورت توده های متراکم و فاقد بلور مشخص تشکیل می شود. این نوع معمولاً در رگه های معدنی دیده می شود.
4. مارکازیت زینتی (Jewelry-grade Marcasite):
   این در واقع پیریت است که به عنوان مارکازیت در زیورآلات استفاده می شود، چون مارکازیت طبیعی شکننده است. از این اصطلاح در صنعت جواهرسازی استفاده می شود.
5. مارکازیت رسوبی (Sedimentary Marcasite):
   در سنگ های رسوبی مانند شیل یا آهک در شرایط احیایی و دمای پایین تشکیل می شود. اغلب به شکل گرهک (nodule) یا چینه ای است.

نتیجه گیری

مارکازیت و پیریت اگرچه از نظر ترکیب شیمیایی یکسان هستند (FeS₂)، اما تفاوت های ساختاری و فیزیکی قابل توجهی دارند که آن ها را از یکدیگر متمایز می کند. همین تفاوت ها باعث شده اند که پیریت در زیورآلات جایگزین مناسبی برای مارکازیت تلقی شود.

درک تفاوت میان این دو کانی نه تنها برای زمین شناسان اهمیت دارد، بلکه برای خریداران و علاقه مندان به جواهرات نیز مفید است؛ زیرا بسیاری از محصولاتی که به عنوان مارکازیت عرضه می شوند، در واقع از پیریت ساخته شده اند. شناخت دقیق این دو می تواند به انتخاب آگاهانه تر در هنگام خرید زیورآلات کمک کند و از اشتباه در تشخیص جلوگیری نماید. بنابراین، بررسی علمی و کاربردی این دو کانی، ارزش بالایی در صنعت جواهرسازی و آموزش عمومی دارد.

سوالات متداول درباره مارکازیت